اکتشاف و استخراج کانسار های تالک در ایران قدمت چندانی ندارد و به سال 1345 شمسی برمی گردد. نخستین معدن تالکی که شناسایی شده و برای آن گواهی کشف صادر گردیده ، معدن تالک ده موسی است. متعاقب آن ، اکتشافات دیگری در زمینه شناسایی تالک و بهره برداری از آنها صورت گرفت.ولی با وجود این، تا پیش از سال1364 بررسی زمین شناسی واکتشافی منظمی روی هیچ یک از معادن تالک کشور صورت نگرفت.در واقع به محض اکتشاف ذخیره قابل قبول، پس از دریافت گواهینامه کشف ، عملیات اکتشافی تعطیل می شد وشروع به بهره برداری واستخراج به صورت غیر اصولی کردند.

بنا بر این ارقام ذخیره چنین معدنی نمی تواند قطعی یا احتمالی واقعی آن معادن را نشان دهد. از طرف دیگر ، وجود عناصر زیانبخش و نا خالص بودن در خور توجه تالک اسخراجی و همچنین نبودن امکانات کانه آرایی و عرضه تالک مناسب با نیاز صنایع مصرف کننده.سبب شده که بهره برداری در تعدادی از این معادن در مقیاس کوچک و با وسایل و روش های ابتدایی انجام و در شمار دیگری آنها به توقف کشیده شود.

کانی تالک ترکیباتی شیمیایی سیلیکات منیزیم آبدار به فرمول Mg₃(Si₄O₁₀)(OH)₂ است که در سیستم منوکلینیک متبلور شده است .این کانی کمتر در طبیعت به صورت خالص یافت شده وبه طور کلی در سنگ های دگرگونی وجود دارد و در رده سیلیکات های ورقه ای قرار می گیرد.ترکیب خالص این کانی دارای 63.36 درصد سلیس و 31.98 درصد اکسید منیزیم و 4.75درصد آب است. رنگ آن معمولا سفید ، سفید نقره ای، سبز کمرنگ، خاکستری متمایل به سبز تیره است(بسته به نوع ناخالصی و درجه خلوص آن). رنگ تالک در حالت کلوخه ممکن است خاکستری یا سبز باشد ولی به حالت پودری و خالص دارای رنگ سفید درخشان است. وزن مخصوص نوع خالص آن2.7 تا 2.8 متغییر است(نرم ترین کانی درجدول موهس که با ناخن خط بر می دارد).

تالکی که در صنعت به کار می رود ،کانی شناسی، فزون برخود کانی تالک،طیف وسیعی از کانی ها را شامل می شود که بهترین آنها عبارتند از : پیروفیلیت ، سرپانتین، آنتوفیلیت،ترمولیت و اکتینولیت.این کانی در طبیعت معمولا با تالک همراه هستند.

نواحی تالک در ایران عمدتا در ارتباط با مناطقی هستند که از سنگ های اولترا بازیک یا سازنده های دگرگونی شده غنی از منیزیم تشکیل شده اند.مهمترین ذخایر تالک ایران در نواحی افیولیتی مانند نواحی جندق انارک، تفتان،خوی و حوالی میناب و همچنین مناطق واقع در محدوده تاثیرگسله بزرگ سنندج- سیرجان ،واقع شده اند.وجود دولومیت ها و آهک های دولومیتی در استان لرستان باعث شده تا تحت تاثیر شرایط دگرگونی و جریان یافتن محلل های دارای Sio₂ در جهت شکستگی ها، ماده معدنی تالک تشکیل شود و ذخیره ای چون تیدار، ده موسی ، ده حاجی، مسعودآباد و گوشه محسن بی علی حوالی بروجرد و ازنا مورد شناسایی و بهره برداری قرار گیرند.

تجزیه گرمایی سنگ های هارزبورژیتی سرپانتینی شده حوالی انارک ،جندق،تفتان و میناب تحت تاثیر شرایط دگرگونی خفیف و با نفوذ محلول های دارای Co₂و Sio₂ در درز شکاف ها باعث تشکیل ماده معدنی تالک و ایجاد ذخایری چون چاه زرد، چاه ابراهیم زهرا وچاه صفاهو در جندق و شمال انارک و سیه بره خوار در تفتان و نقشه بشاگرد در نزدیکی میناب شده است.

مطالعات اقتصادی

با توجه به اینکه تولید تالک در کشور در حدود 30هزار تن در سال است و نیز متوسط واردات این کانه طی برنامه اول و دوم حدود 1500تن اعلام شده لذا مصرف ظاهری کشور ، کمی بیش از 31هزارتن در سال است. در صورت تولید تالک در داخل کشور حتی تا چند برابر میزان فعلی ،امکان احداث صنایعی از قبیل صنایع آرایشی و دارویی، رنگ سازی، سرامیک سازی یا کاغذ سازی و … در داخل کشور را ایجاد خواهد کرد. زیرا بسیاری از این مصنوعات به صورت کالاهای ساخته شده به کشور وارد می شوند. ازطرفی، میزان تولید جهانی این کانه حدود 7میلیون تن و مصرف آن نیز حدود 8/6 میلیون تن است که با توجه به پیش بینی رشد مصرف در نتیجه تولید این کانه در جهان طی سال های آینده چنین استنباتی می شود که کشف ذخایر جدید و توسعه معادن فعلی کشور به منظور افزایش میزان ذخایر و بالا روش های اکتشافی، بردن تولید داخلی به نحوی است که می توان نیاز صنایع سرامیک سازی لاستیک سازی را تامین کرد و جهت تامین تالک مرغوب مورد مصرف صنایع از قبیل آرایشی و دارویی و نیز کاغذ سازی تا احداث کارخانجات فرآوری با وارد نمودن نوع مرغوب آن از خارج اقدام کرد.

روش های اکتشاف ،اسخراج و فرآوری تالک

تالک خالص از نظر شیمیایی بندرت در مقیاس صنعتی در طبیعت یافت می شود معمولا تمام تالک استخراج شده از معادن ناخالص است، ولی با استفاده از فلوتاسیون یا دیگر روش های کانه آرایی ، به دست آوردن کانی تالک خاص امکان پذیر است. در ایران اکتشاف و استخراج تالک حدودا از سال1364، بررسی زمن شناسی و اکتشافی منظمی روی هیچ یک از معادن تالک صورت نگرفته است.

کاربرد تالک

مصارف دامداری: گاهی تالک به عنوان یک عامل ضد چسبندگی در خوراک حیوانات به کار می رود که اغلب به جای تالک از سنگ آهک به شکل دانه ریز یا پودری برای این منظور استفاده می شود.

صنایع تولید پوشش بام:تالک های عیار کم هم به عنوان ماده تسطیح و هم به عنوان پر کننده به منظور تثبیت آسفالت که عامل مهمی در افزایش دوام و پایداری در برابر شایط جوی استفاده می شود. همچنین در پوش بام از به هم چسبیدن ذرات در طول مدت نگهداری در انبار و قبل از استفاده ، جلوگیری می کند. عمده مصرف تالک در محصولات قالبی آسفالت است،نمد های بام یا شفته کاری اضافه می شود، موجب افزایش آنهادر برابر هوا می شود.

از دیگر مصارف می توان از صنایع نساجی، محصولات پرده ای ،ساخت گریس ،داروسازی ،ساخت دینامیت و صنایع شیمیایی منفجره، درزگیر و بتونه کاری نام برد. در صنایع نساجی از تالک استفاده های مختلفی می شود، ترکیب آهار پارچه شامل الیاف و مواد پرکننده است که در بعضی از پاچه ها از تالک برای حالت دادن و سفتی موقتی و ارائه آن برای فروش استفاده می شود. در این خصوص میزان سفیدی معمولا خیلی مهم است.استفاده از مواد مختلف تالک به عنوان ارزان تر بودن،از دیگر مواد مشابه مناسب تر است. پر کننده های اصلی در این نوع محصول رسفتالک، پیروفیلیت و کربنات کلسین هستند. تالک به دلیل داشتن رنگ سفید از مواد اولیه مطلوب در این صنایع است. خاصت چربی از خواص عمده است که در تلک وجود دارد که در دیگر کانی ها بندرت مشاهده می شود. از دیر زمان از تالک در این ترکیب از وارفتن و از دست دادن خاصیت چربی گریس در دماهای بالا جلوگیری می کند.

در دارو سازی به منظور تسهیل جریان دانه های قرص در قیف ها، جدا کردن تکه های فشرده از یکدیگر و به آسانی جدا شدن دانه ها از داخل جعبه ها، از تالک استفاده می شود . در صنایع شیمیایی ،در بخش مواد منفجره در مرحله جداسازی تتروگلیسیرین از اسید در جریان تهیه نیتروگلیسیرین از 2تا 5 درصد تالک استفاده می شود. در تهیه دینامیت ها به منظور حفظ پایداری شیمیایی و همچنین جلوگیری از تشکیل مواد اسیدی در ترکیب از تالک،اکسید روی،کربنات کلسیم و ذرات گچ یا آهک استفاده می شود .کشور های اسکاندیناوی از خاصیت جواهرزایی تالک برای استفاده دوباره کاغذ مصرف شده بهره می برند.

در صنعت شیشه سازی، تالک بعنوان یک عامل گردگیری در حین تولید مصرف می شود

در اروپا و ژاپن به عنوان یک متده با اهمت برای افزایش کدری و بهبود بخشیدن به کیفیت چاپ در صنعت کاغذ سازی بشمار می رود .صنعت چاپ بزرگ ترین مصرف کننده تالک در اروپاست، در حالی که در آمریکا به علت وجود ذخایر فراوان، از کائولن ارزان قیمت برای این منظور استفاده می شود.

از دیگر خواص تالک استفاده در صنایع کاشی و سرامیک است که به دلیل بالا بودن حرارت ویژه مقاومت بیشتر آن مواد استفاده قرار می گیرد. تالک هنگامی که در لعاب کاشی ها به کار می رود که به سلیس و منیزیم احتیاج پیدا شود، تالک نسبتا خالص با درصد آهن کم در مخلوط مواد اولیه لعاب کاشی به کار می رود.

تالک (Talc) این کانی از هیدرات منیزیم و سیلیکات تشکیل شده‌است، فرمول شیمیایی آن عبارت از Mg₃Si₄O₁₀(OH)₂است. طبق جدول سختی موس این کانی در پایین جدول قرار دارد و نرم‌ترین کانی است و می‌توان با ناخن روی آن خراش ایجاد کرد. ورقه‌های كوچك تالك قابل انعطاف ولی غیرقابل ارتجاع است، هادی خوبی برای حرارت نیست و هنگامی که آن را لمس می‌کنیم احساس می‌کنیم که چرب است. دارای لومینسانس اغلب سفید مایل به سبز، زرد، كرم، قهوه‌ای، سبز و آبی است. این کانی در آب حل نمی‌شود ولی بسیار کم در کانی‌های اسیدی حل می‌شود و در شعله ذوب نمی‌شود. كانی مشابه آن پیروفیلیت است كه از آن بوسیله آزمایش Mg (رنگ صورتی) قابل تشخیص است.

تشکیل

تالک یک کانی دگرگون است که از دگرگونی کانی‌هایی مانند سرپانتین، اولیوین، پیروکسن و آمفیبول در حضور دی‌اکسید کربن و آب تشکیل می‌شود. که در این صورت آن را کربن‌گیری تالک یا تالک کربناتی می‌نامند. تالک در اثر واکنش آب‌پوشی یون‌ها و کربن‌گیری سرپانتین به شکل زیر تشکیل می‌شود:

آب + منیزیت + تالک → دی‌اکسید کربن + سرپانتین

Mg₃Si₂O₅(OH)₄ +3CO₂ → Mg₃Si₄O₁₀(OH)₂ + 3 MgCO₃ + 3 H₂O

در اثر واکنش بین دولومیت و سیلیس نیز تالک تشکیل می‌شود این واکنش در فشار و دمای دگرگونی سنگها در اثر مجاورت دولومیت و سیلیس اتفاق می‌افتد و اصطلاحا به آن اسکرن کردن دولومیت می‌گویند.

دی‌اکسید کربن + کلسیت + تالک → آب + سیلیس + دولومیت

CaMg(CO₃)₂ + 4 SiO₂ + H₂O → Mg₃Si₄O₁₀:(OH)₂ + 3 CaCO₃ + 3 CO₂

همچنین تالک از واکنش بین کانی‌های کلریت منیزیمی و کوارتز در شیست آبی و اکلوژیت طی واکنش‌های دگرگونی تشکیل می‌شود.

آب + کیانیت + تالک → کلریت + کوارتز (در این حالت میزان تولید تالک و کیانیت بستگی به میزان آلومینیم دارد اگر آلومینیم بیشتر باشد کیانیت بیشتری خواهیم داشت.)

فراوانی

محلهایی که در سال ۲۰۰۵ از آنها تالک استخراج شده‌است.این کانی را می‌توان به فراوانی در امریكا، غرب اروپا در کوه‌های آلپ بخصوص در ایتالیا و در آسیا در محل‌هایی که پوسته زمین دچار شکستگی شده مانند سمت رشته کوه هیمالیا، پاکستان، هند، کشمیر و نپال و … یافت. همچنین تالک کربناتی را می‌توان در نقاط دیگری از زمین مانند غرب استرالیا، خاورمیانه، عمان، ترکیه و … پیدا کرد.

کاربرد

از تالک در صنایعی مانند كاغذسازی، صنایع كائوچو، صنایع سرامیك، روغن سر، تولید مواد چرب و روان‌كننده، تولید کابل برق، صنایع غذایی، رنگ و تولید پوشش، پلاستیک سازی، لوازم آرایشی بهداشتی، کاربردهای دارویی و … استفاده می‌شود.

از گل‌سرشور که درصد تالک آن بالا باشد و رنگ آن خاکستری مایل به سبز است در تهیه صابون، صفحه‌تقسیم برق، مدادهای مومی (مانند مداد ابرو)، سینک، اجاق (کوره) استفاده می‌شود. البته کاربرد بیشتر آن به دلیل مقاومتی که در برابر حرارت و الکتریسیته دارد در ساخت سطح میز آزمایشگاه‌ها و صفحه‌تقسیم برق است. از پودر تالک در تهیه لوازم آرایشی، روان‌کننده و در تولید کاغذ استفاده می‌شود. همچنین از تالک در تهیه پودر بچه، به عنوان گچ مخصوص صنایع جوشکاری و فلزکاری و ماده خشک‌کننده برای بازیکنان بسکتبال استفاده می‌شود. در صنایع سرامیک و لعاب‌کاری از تالک برای کنترل دمای ذوب استفاده می‌شود.

آنالیز تالک درجه یک صابونی ضد اسید مناسب برای صنایع رنگ سازی، کاغذ سازیفپلاستیک سازی ،قطعات خودرو و …